Dialekt warmiański

Dialekt warmiański – dialekt i zarazem etnolekt języka polskiego, wywodzący się z języków polskiego (w szczególności gwary białostockiej, tzw. śledzikowania), białoruskiego, świńskiej łaciny, niemieckiego oraz rosyjskiego.

Obszar występowania

Mec. Krzysztof Kononowicz jest prawdopodobnie ostatnim żyjącym użytkownikiem dialektu warmiańskiego

Dialekt warmiański jest używany na działce numer 17 przy ulicy Szkolnej w Białymstoku (przy czym nie należy go mylić z gwarą warmińską stosowaną w istocie na Warmii). Obecnie jedynym znanym użytkownikiem dialektu jest Krzysztof Kononowicz. Nie ma wzmianek o jego użyciu za granicą, choć istnieją niepotwierdzone hipotezy, że występuje w rejonie północno-zachodniej Białorusi oraz Wilkowa. Wynikiem wyjątkowego wysławiania się Krzysztofa – oprócz nieuctwa – jest najprawdopodobniej fakt, że prawie całe swoje życie spędzał w pobliżu granicy z Białorusią i Związkiem Radzieckim, a także tę granicę kilkukrotnie w swoim życiu przekraczał.

Charakterystyka

Dialekt warmiański odznacza się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi i gramatycznymi, odróżniającymi go od innych form i dialektów języka polskiego.

Cechy dialektu

• zdrabnianie słów w celu deprecjacji lub nadania funkcji impresywnej, częste dodawanie do nich pejoratywnej przydawki, np. zasrany, ewentualnie dopełnienia które przedstawia nastawienie emocjonalne do danej rzeczy lub osoby
  • np. gówneczko z dupki; Majorek wasz, jebany chuj; Mecenasik durny, wariat, psychicznie chory; Jareczek zasrany itd.
• neologizmy o nieustalonej etymologii
• konwersja trybu czasownika w drugiej osobie liczby mnogiej z rozkazującego na przypuszczający, wymuszająca też rozszczepianie spójników
  • np. żeby wy poszlibyście zamiast żebyście poszli
• częsty zanik rodzaju niemęskoosobowego w odmianie czasownika „być” („były”) i zastępowaniu go rodzajem męskoosobowym - „byli”
  • np. „byli pieniążki dla jego, to byli czasy”
• unikalne wyrażenia idiomatyczne, często modyfikacje tych, które istnieją w standardowej polszczyźnie
• zamienne stosowanie form męskoosobowej i niemęskoosobowej
  • np. rośli kwiaty zamiast rosły kwiaty; szanowne państwo zamiast szanowni państwo
• duplikacja zaimka zwrotnego „się”
  • np. Co się stało się?
• zamiana przymiotników na frazy przysłówkowe
  • np. roboczo -> po roboczemu; lekko -> po letkiemu

Lista słów/wyrażeń

A

• Agregikole - bank Agricole
• Akardiusz - Arkadiusz
• Ali Gacza - Mehmet Ali Ağca
• Aliga - Algida
• alkoman - alkoholik (używane zamiennie)
• awrantus - obornik/gnój (używane rzadko)

B

• bajdoły - bzdury
• bajstruk - bękart
• Bakaomara - Barrack Obama
• bamboko - jądra (używane rzadko)
• bandyt - bandyta
• bloroczek - breloczek, brelok np. do kluczy
• boży - przymiotnik określający dowolną rzecz, np. chlebek boży; prawdopodobnie używany jako wypełniacz dający czas na zastanowienie się nad dalszą częścią wypowiedzi
• Bojnia - ubojnia (np.bydła)
• broń kulkowa - pistolet na kulki
• bulwa - ziemniak (używane rzadko)
• butantus - buty gumiaki (używane rzadko)

C

• cementarz - cmentarz
• certyfikacja - cyfryzacja
• chabol - kochanek? (chodzi o chłopaka dziewczyny Majora)
• chcem - chcę
• chlajtus - ochlapus, pijaczyna
• chlastować - szlachtować
• chlaścic - szlachcic
• chlebodawiec - chlebodawca
• choroumysłowy - chory umysłowo
• chrumać - chrumkać
• ciężejszy - cięższy
• CPN - stacja benzynowa
• cudzy - obcy (np. człowiek)
• cycka kobieca - pierś u kobiety
• czterdziesięciu - czterdziestu

D

• departować - deportować
• dla jego - jemu/dla niego
• dla jich - im/dla nich
• doteks - detoks
• dzień poprzedni - dzień powszedni
• dżins - gin (alkohol)
• dublikat - duplikat

E

• energia prądowa - energia elektryczna/prąd
• eros - prezerwatywa

F

• fastyka - swastyka
• filmista - operator kamery (używane rzadko)
• flety z makreli - filety z makreli
• fu, fu, fu - rozpuszczalnik nitro
• ful, ful, ful, ghful, myny myny myny myny! - precz! sio! won! wynocha!
• furantus - furmanka (używane rzadko)

G

• gazeta - papier toaletowy
• garek - garnek
• gęsior - gąsior (naczynie)
• grabiarz - grabarz
• grafikacja - gratyfikacja
• grapefrutowy - grejpfrutowy
• gulinoga - hulajnoga
• gumka zabezpieczająca - prezerwatywa
• gźibki - grzyby

H

• harać - harować
• helios chrupka - Cheetos Ketchup
• hemoseksualizm - homoseksualizm
• hobok/hasiok - kosz na śmieci/kontener
• holikopter (holokopterem) - helikopter/helikopterem (leciał nim krzysztof kiedy mu piła 'moja-twoja' palca ucięła)
• holubesiek - kołyska
• homont - homonto
• hopo sapiens - homo sapiens

I

• idiocki - idiotyczny/wariacki
• iltimutum (lub ultumutum) - ultimatum
• inne - inni (np. ludzie)
• internał - internauta
• Interpopol - Interpol
• intognito - incognito

J

• jadalny wąż - jadowity wąż
• jich; również: jiche (r.ż.) - ich
• Jochaim - Joachim
• Jołop - Jełop (głupek , idiota)
• JuTuba (rzecz. r.ż, odmienia się przez przypadki) - YouTube

K

• kapuć - kapeć
• kask - hełm wojskowy (stosowane rzadko); Nazwa jednej z latarek
• kieszeń (r. męski - np. w kieszeniu) - kieszeń (r. żeński. - np. w kieszeni)
• kirka - kilof
• kobłąk - kabłąk
• Komitet Obrony Narodu Polskiego (KOR) - Komitet Obrony Robotników
• komorniki - korniki
• konflukty - nerwy
• konkurent - konkubent
• konfulsy - konwulsje
• kontyner - kontener
• korpuracja - korporacja
• Krem - Krym (półwysep)
• krowiczy - krowi
• krwełopyłca - krwiopijca
• kruczek - pogrzebacz do popiołu
• kukus - kasza kuskus
• kulasa - laska inwalidzka
• kurwyj - kurwy (stosowane zamiennie)
• kupywać - kupować
• kwist - twist (taniec)
• kwitli - kwitły kwiaty

L

• laktyza - laktoza
• Laos - Lay's
• lejce - prawo jazdy
• letko - lekko
• Lerło Merlin - Leroy Merlin
• lisen - Lisner
• liter - litr
• lizać loda - uprawiać seks oralny
• lizbijka - lesbijka
• luter - router

Ł

• łachmactwo - nieporządek w instytucjach biurokratycznych/niegodne, niesprawiedliwe postępowanie jakiegoś człowieka
• łajchy - łajzy/prostytutki
• łapóstwo - łapówkarstwo
• łypa - głowa

M

• macierzyńskie - wulgarne (np. słowo)
• Makaron - Emmanuel Macron
• marianetka - marionetka
• marmotać - mamrotać
• masabra - makabra
• mertnąć - merdnąć
• mie/mię/mnię - mnie
• milionier - milioner
• mocz - to samo co w języku polskim, odmienia się jednak w rodzaju żeńskim, analogicznie do słowa moc - przykład: smarować się moczą
• moczodołek - moczymorda
• mortadela – mortodela
• motoring - monitoring
• mul gul gur - kasza bulgur
• musili - płatki musli
• muzom / muzoum - muzeum

N

• nabieralny - zaraźliwy
• nadłożyć - podzielić na pół
• narkotykarz - narkoman
• naturze na łoni - na łonie natury
• nibemben - pejoratywne określenie Mecenasa z Piaseczna
• nikultura - chamstwo, prostactwo
• niżarłak - pejoratywne określenie Mecenasa z Piaseczna

O

• obarzanek - obwarzanek
• obcinacz do palców - obcinacz do paznokci
• obstrzyżony - ostrzyżony
• oczy dęba stanęli - włosy dęba stanęły
• odeszed - zmarł, odszedł
• odznak - odznaka/odznaczenie
• okuratny - godny, porządny
• ombroża - obroża
• ony - oni
• oparć - oprzeć coś
• ordynalny - ordynarny
• orolować - wyrolować

P

• pan - penis (stosowane zamiennie z 'penes')
• parszuk - samiec świni, knur (występuje w gwarze białostockiej)
• pendrak - pendrive, pamięć flash
• penes - penis (stosowane zamiennie z 'pan')
• piecza - pieczęć (sprawować pieczęć)
• pioką - pieką (piekarze pioką chlebek boży)
• piździoszka - pochwa
• płuczka - spłuczka
• po co to się nogi moczą - po co (pocą) to się nogi nocą , warmiańska wersja znanej "odzywki"
• po równi - po równo
• pomożenie - udzielenie pomocy
• poprzeć - pojechać (stosowane zamiennie)
• portjernia - portiernia
• pośmielisko - pośmiewisko
• potomek - przodek
• pójść w zaparcie - pójść w zaparte
• promanować - promować
• przedpotowy - przedpotopowy
• przestrzechni się- rozprzestrzeni się
• pulpet - pulpit
• puma - pufa

R

• rajdiowóz - radiowóz
• ramienie - ramiona
• renold - renault
• reżyzm - reżim
• robul - robol (pogardliwie robotnik)
• rokongrelowiec - rock’n’rollowiec
• Romueld - Romuald
• rozpuch - rozpuszczalnik (stosowane zamiennie z 'rozpuszczalnik' i 'nitro')
• rozwódek - rozwodnik
• rycz - płacz, szloch
• rządziciel - rządzący

S

• same - sami (np. same widzicie)
• sechnąć - schnąć
• sercem bólem - z bólem serca
• siłacz - siepacz
• Simenes - Siemens
• soplica pingwinowa - soplica pigwowa
• starodawny - stary (np. „starodawny mechanik”)
• Starogard - Stargard (dawniej Szczeciński)
• strząchnąć - wstrząsnąć
• spierdolić (kogoś) ze stanowiska - zwolnić kogoś bez okresu wypowiedzenia, najczęściej na wniosek wszechmocnego Prezydenta Kononowicza
• Stolak - stolarz (Ksiek wyznał że za komuny chciał zrobić kurs stolaka)
• Super Pan Men - Batman
• szarpać pana - masturbować się
• Szampion, Szampon - Champion (zwycięzca) napis na bluzie Jacka
• szerść - sierść
• szpyru-szpyru - seks (stosowane zamiennie z 'zażywać seksu')

Ś

• środki konsumpcyjne - środki antykoncepcyjne
• środki oburzające - środki odurzające
• świerdziołek - świderek

T

• taryfiarz - taksówkarz
• tatauż - tatuaż
  • tatuażyć - tatuować
• toboret - taboret
• toić - taić
• tenor - toner do kserokopiarki
• tusi się - gotuje się (zapożyczenie z języka bombaskiego)

U

• ultumutum - ultimatum
• umar - zmarł
• używać seksu - uprawiać seks

W

• wamwel - brzuch (kałdun)
• Warmianin - Warmiak
  • Warmianie - Warmiacy
  • Warmianini - Warmiacy
  • warmiański - warmiński
• Werka [Toyota] - Verso [Toyota]
• weszłem - wszedłem
• wewnętrzności - wnętrzności
• widła - widły
• współżułałem - współżyłem
• wziąść - wziąć

Z

• zapłodnięta - zapłodniona
• zakoński - zakonny
• zawiadomienie - donos
• zażywać seksu - uprawiać seks
• zbeścić - zbezcześcić
• zmienić miejsce zamieszkania - umrzeć

Aforyzmy i przysłowia warmiańskie

• Pij wodu jedz wodu i lubi swobodu (niezadowolony do Jacka jak kaze pic mu wode zamiast mleka)
• Widziałem na własne oczy i uszy (susza i nieurodzajne gleby, podczas podróży do sądu do Bielska)
• Niedaleko jest drzewo od morza. Niedaleko. Zawsze te drzewo Cię wywącha, które zanurzone w wodzie, było i jest
• Pijak prześpi się, a człowiek który ma nie w głowie i to robi co Ty robisz, nigdy się nie prześpi się
• Jak człowiek zdrowy jest, to mówią tak: masz konia, zęby jak u konia - bo koń ma zdrowe zęby
• Co po kopie, to po chłopie
• Milczeć jak trup w niebie
• Wybierać na siebie haczyk
• Szydło na mydło wyjdzie kiedyś
• Słoma z tyłka wyłazi
• Nie bądź taka do przodu, z tego powodu, bo grasz na dwa końce, a dwa końce to ma kij. Jeden bije, drugi gładzi. Poprawia inaczej
• Albo ty siedzisz albo kiwasz się jak Żyd na gównie, albo co
• Warmianin się nigdy nie popuści się
• W każdym kątku po dziesiątku
• Na ryczącym koniu daleko nie zajedziesz
• Nie kop dołki pod sobą, bo kto kopie dołki pod sobą, to może wpaść sam w ten dołek i sam może się zasypać
• Dzieci trzeba robić normalnie, nie po wariacku, nie po bandycku, nie po pijaku, tylko bez pijaka, bez pijaństwa, przy herbatce, przy ciastkach
• Tu żyje, a tu gnije
• Wiem, na jakim to chleb się je, z jakiego pieca
• Po co, to nogi się moczą
• Słońce wieje po oczach
• Zobacz u siebie belkę na ramieniu
• Ani be, ani chleba
• Pozjadałeś wszystkie rozumy, ale te rozumy jeszcze nie zjadłeś
• Bo kto miłosierny jest dla jednego człowieka, to miłosierdzie zestąpi, a kto nie jest miłosierdziem, to miłosierdzie nie zestępuje
• Z dwóch koryt czerpać nie będziesz jedzenia
• Przepadniesz jak ta ruda mysz!
• Lepiej kura napisze pazurem na trawie niż Ty!
• Zimno, jak u Marysi w tyłku
• Jest takie przysłowie człowieku: Bóg jest nierychliwy, ale sprawiedliwy, za złe uczynki karze, a za złe wynagradza.
• Oddaj komuś serce, to i głowę zabierze.
• Jeżeli do konia podejdziesz normalnie, jak człowiek do zwierzyny, to koń kopytami nie uderzy. Nie uderzy, tylko jeszcze językiem inaczej, poliże, pocałuje, twarzyczką swoją. Uszki utuli, fajnie.
• Koń lepiej rozumie, że trzeba pomóc... Zwierzę! Koń... Niż ten człowiek.
• Zabierz jego do siebie, ażeby on się uspokoił i żeby dożył swojej śmierci.
• Kto ma nieczyste sumienie, ten zakrywa oczy ciemnymi okularami.
• Będziecie bez ziarna, bez zboża i głód Was zastanie nawet.
• Kto pyta, to z kopyta.
• Czym się skaleczyłeś, tym się lecz.
• Ostatni, to wyskrobany, wypierdziany, na moście.
• Widzieli gały co wyjmowali.
• Kto komu boli, to niech się wyprowadzi z Boboli.
• Do lasu na golasu.
• Podaj cegłę, bo Cię walnę w łeb tą cegłą.
• Gdzie wiatr drzewo pochyli, tam drzewo się chyli.
• Na pierwszego maja zabili buhaja. Chłopcy jedli mięso, a dziewczyny jaja.
• W naszej roli nie potrzeba soli.
• To jest kant i oszust.
• Widzieli co oczy brali.
• Maj, u Polaków biedny raj.
• Mucha, co brzęczy koło dupy.
• W nos poszło! Może wyjść i tyłkiem.
• Można i dalej można. I przez nogę można.
• Każdy umie żal zagrabiać cudzymi rękoma.
• Sto razy do Was mów, a Wy zdrów.
• Kto siebie chwali, niech tego piorun spali!
• Utopić w łyżce wody.
• Bóg jest rychliwy i sprawiedliwy.
• Daj, to po ślubie.
• Grosz do grosza, a będziesz piękny i ładny.
• Bez pracy nie ma kolacji... I obiadu... I śniadania nie ma. Nic nie ma.
• Człowiek sam na siebie musi zapracować.
• Pijak prześpi się i zdrowy będzie, a durak, wariat - nigdy.
• Raku, raku, nie szczypaj mnie, bo za wcześnie szczypasz.
• Życie jest jak ta mucha, leci, zabija się, nie ma.
• Pojechać jak masłem po chlebie.
• Ani be, ani ce, ani chleba chce.
• Jechać jak po malinie.
• Człowiek do domu wchodzi każdego, i Bóg wchodzi.
• Warmianin, orzech twardy do gryzienia.
• Wesel się od gęby do usz, od usz do gęby.
• Spójrz u siebie w oku dżbło, a później zobaczysz u kogo belkę.
• Wykręcać się jak pies ogonem.
• Opowiadać bajory.
• W jajkach jest sześćdziesiąt kop jajek.
• Szli ostro, na bój i na krew.
• Zawsze z kobietą idzie się w ciemno.
• Widać i czuć, i słyszeć.
• Gdzie żyjesz, jutro możesz gnić.